Pierwszymi takimi postaciami byli apostołowie, najbliżsi uczniowie Jezusa, ale kolejne dwadzieścia wieków dziejów Kościoła i religii powiększyły krąg osób obdarzonych charyzmatem świętości, czyli szczególnego uznania ich zasług. Związane to było między innymi z kultem męczenników, czyli osób oddających swoje życie za wiarę. Po ustaniu prześladowań rozpoczął się kult wyznawców, czyli ludzi, którzy zasłużyli na niebo dobrym życiem, umartwieniami, ascezą, czy też wsławili się głęboką wiarą i miłością do Boga i ludzi. Mając na względzie te wyróżniające ich cechy, społeczność chrześcijańska zaczęła przypisywać im symbole, znaki i godła związane z ich życiem, działalnością czy męczeńską śmiercią.

W ten sposób możliwa jest obecnie identyfikacja poszczególnych błogosławionych i świętych oraz najważniejszych wydarzeń z ich życia i posługi. Aby zatem przybliżyć te postacie naszym czytelnikom, niniejszym inicjujemy w naszym parafialnym biuletynie nowy cykl, poświęcony właśnie symbolom i atrybutom świętych. Możemy wyróżnić atrybuty ogólne i indywidualne. Ogólne wskazują na sposób osiągnięcia świętości. Męczennicy zazwyczaj obdarzani są palmą, wieńcem lub koroną męczeństwa. Gałązka palmowa jest znakiem męczenników, jako tych, którzy zwyciężyli; wieniec, korona symbolizuje życie wieczne oraz zwycięstwo. Atrybutem przynależnym męczennikom jest także miecz, bez względu na to, w jaki sposób przedstawianej osobie została zadana śmierć. Innym atrybutem ogólnym jest księga występująca zamiennie ze zwojem. Przynależy ona kilku grupom świętych. Z księgą występują postacie wymienione na kartach Pisma Świętego, a więc apostołowie, prorocy.

Największą grupę atrybutów stanowią symbole indywidualne, precyzyjnie identyfikujące daną osobę. Związane one są z historycznie udokumentowanymi wydarzeniami z życia świętego czy wydarzeniami legendarnymi. Dość powszechnymi atrybutami indywidualnymi są oznaki męczeństwa. Mogą to być zarówno narzędzia męki, na przykład krata, piła, jak i części ciała okaleczonego w czasie męki. Atrybuty indywidualne mogą być także związane z działalnością świętych, jak przykładowo w przypadku lekarzy są to instrumenty medyczne i medykamenty, a rolników – narzędzia rolnicze. Atrybuty z kategorii indywidualnych mogą mieć też uzasadnienie etymologiczne, pochodzenie danego wyrazu, jak przykładowo kwiat róży jest nawiązaniem do imienia Róża czy Rozalia. Atrybuty indywidualne mogą wyrażać jedną z cech lub cnotę świętego, na przykład dobroczynność jest zobrazowana bochenkiem chleba, czystość kwiatem lilii. Istotne znaczenie we właściwej interpretacji atrybutów, a tym samym określeniu nawet imienia świętego czy błogosławionego ma strój, jak habit franciszkański czy strój jezuicki. Osoby duchowne i zakonne przedstawiane są w odpowiednim dla swojego stanu ubiorze; biskupi występują najczęściej w stroju pontyfikalnym, kapłani w sutannie oraz stule lub komży. 

Osoby świeckie ukazywane są w strojach odpowiadających ich zawodowi lub stanowi społecznemu, jak władcy, rycerza, a męczennicy noszą szaty białe lub złote jako znak obmycia z grzechu. Nie ulega wątpliwości, że liczba atrybutów przypisanych poszczególnym świętym jest bardzo duża i obejmuje bardzo szerokie spektrum tematyczne.

Święty Szczepan

Drogę po świecie symboliki świętych rozpoczniemy od postaci św. Szczepana, którego wspominaliśmy w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia.

Szczepan pochodził z Jerozolimy, ale nie znamy dokładnej daty jego narodzin. Był jednym z 7 diakonów, których apostołowie wybrali do pomocy w głoszeniu Ewangelii oraz do posługi ubogim. Był Żydem nawróconym na wiarę chrześcijańską, obdarzonym wielką charyzmą, mądrością i gorliwością. Postawa i głoszone nauki bardzo nie spodobały się prawowiernym Żydom, którzy uwięzili go i oskarżyli o bluźnierstwo przeciw Prawu i świątyni. 

Postawiony przed Sanhedrynem wykazywał, że posłannictwo Jezusa było Bożym planem, a Żydzi, podobnie jak ich przodkowie, ustawicznie się im sprzeciwiają. Za głoszone poglądy skazany został na wypędzenie z miasta i ukamienowanie. Podczas kamienowania Szczepan modlił się, by grzechy jego prześladowców zostały im wybaczone. Wyrzucili go poza miasto i kamienowali. [...] Tak kamienowali Szczepana, który modlił się: Panie Jezu, przyjmij ducha mego! A gdy osunął się na kolana, zawołał głośno: Panie, nie poczytaj im tego grzechu. Po tych słowach skonał (Dz 7,58–60).

Zginął prawdopodobnie w 36 roku i był pierwszym chrześcijańskim męczennikiem.

Św. Szczepan przedstawiany jest jako młodzieniec, ubrany w dalmatykę – szatę liturgiczną diakona lub w białą tunikę.

Jego atrybutami są przedmioty nawiązujące do męczeńskiej śmierci:

• kamienie – postać zadanej śmierci (ukamienowania);
• gałązka palmowa – symbol męczeństwa i zwycięstwa nad grzechem
• oraz Księga Ewangelii

nawiązująca do faktu, iż postać Szczepana występuje w Piśmie Świętym, i naczynie na Sanctissimum (naczynie na Najświętszy Sakrament) – symbol statusu Szczepana jako diakona, roznoszącego chorym komunię świętą.

D.K.
Na podstawie: Józef Marecki, Lucyna Rotter, Jak czytać wizerunki świętych,
Jerzy Sobczak, Święci i ich symbole