Jak pisze ks. Tomasz Hergesel: „Biblię można porównać do tysiącletniej katedry – bo rzeczywiście, nie licząc wcześniejszych tradycji, powstawała mniej więcej przez dziesięć wieków. Jak w narastającej architekturze katedralnej zastygły style kolejnych epok, tak i w tekstach biblijnych zachowały się gatunki literackie i style autorów, będące świadectwem ich religii, kultury i umiejętności twórczych”.

Wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna (Hbr 1,1). Chodzi o to, by zrozumieć Jego słowa wypowiadane w czasie tak odległym i środowisku tak różnym od naszego. 

Na początek

Liczby

Autor Księgi Mądrości woła z podziwem: aleś Ty wszystko urządził według miary i liczby, i wagi! (11,20). Ten okrzyk starotestamentowego mędrca ciśnie się na usta człowiekowi, kiedy przygląda się cudownej harmonii stworzonego świata.

Liczenie nie było pierwotnie aktem myślenia, ale wydarzeniem w konkretnej rzeczywistości. Mieszkańcy starożytnego Wschodu nie byli dobrymi rachmistrzami. Liczyli przy pomocy palców rąk i nóg, a gdy tego było mało, używali kamyków, patyczków, węzełków na sznurach i nacięć na drzewie, lasce. Kto wie, że nasz kalkulator pochodzi od łacińskiego calculus ‘kamyk, kamyczek’? Co prawda łac. calculator oznacza już nauczyciela arytmetyki, ale u źródła tego słowa leży kamyk dodawany jeden za drugim, aby oddać liczoną rzeczywistość. Dzięki dziesięciu palcom u rąk powstał dziesiętny sposób liczenia u Egipcjan, przejęty przez Greków i Rzymian. U Chaldejczyków został on połączony z systemem dwunastoliczbowym, odpowiednio do liczby miesięcy w roku. Ten kombinowany system przejęli Hebrajczycy.

Poza realną wartością liczb przeczuwano także ich regularność występującą w zjawiskach i procesach natury. Im mniej uchwytna była owa prawidłowość kryjąca się za zdarzeniami natury, tym bardziej odczuwano ją jako tajemniczą potęgę. Stąd spotykamy się z mistyką liczb w magii i we wszystkich religiach. Istnieją święte liczby, to znaczy takie, które zostały objawione przez bogów oraz takie, dzięki którym – jak wierzono – można było uzyskać władzę nad zjawiskami natury.

Według pitagorejczyków w liczbach są zawarte prawa wszystkich zdarzeń, a więc można na ich podstawie wyjaśnić wszystkie zjawiska świata. Liczby parzyste i nieparzyste przedstawiają to, co nieograniczone i to, co ograniczone, jako dwa przeciwieństwa, w których polu napięcia istnieje wszechświat. To przeciwieństwo przenika całą naturę, wszystko można wyrazić za pomocą 10 par przeciwieństw: ograniczone – nieograniczone, nieparzyste – parzyste, jedność – wielość, prawe – lewe, męskie – żeńskie, spoczywające – poruszone, proste – krzywe, światło – ciemność, dobro – zło, kwadrat – wielobok. Z takich przeciwieństw składa się świat. Ale przeciwieństwa wszechświata ułożone są tak, że tworzą „porządek”, kosmos.

Świat starożytny często traktował liczby umownie. Poza tym cywilizacje semickie wykazywały bardzo nikłą troskę o dokładność w sensie matematycznym. Literalne traktowanie ich wartości byłoby więc nieporozumieniem. Zjawisko to da się zauważyć także w Biblii. Trudność polega na tym, że liczby używane są zarówno w podstawowym sensie, jako oznaczenie dokładnych lub przybliżonych ilości i miar, jak też są elementem uporządkowanych konstrukcji literackich, mają znaczenie symboliczne. W interpretacji tekstów Pisma Świętego koniecznie więc należy wziąć pod uwagę kontekst ich użycia. Problem komplikuje się jeszcze bardziej, gdy uzmysłowimy sobie, że w języku hebrajskim nie było oddzielnych znaków na określenie cyfr – ich rolę pełniły poszczególne litery alfabetu. Każdemu zatem imieniu, rzeczy odpowiadała liczba, która była sumą wartości liczbowych każdej ze spółgłosek (alfabet hebrajski nie znał samogłosek). Taki sposób czytania Biblii od wieków prowokował do szukania rzekomych tajemnych kodów tam obecnych, zawierających np. przepowiednie, kosmogonię, porządek świata itp.

Pisarze chrześcijańscy często traktowali liczby w Biblii nie tylko jako oznaczenie ilości i miary, ale także jako rodzaj symbolicznego języka, którym posługuje się Bóg. Dość powszechne było przeświadczenie, że Stwórca chciał nam coś powiedzieć również przez liczby.

Istnieje piosenka (kolęda?), która ma ułatwić zapamiętanie pewnych liczb obecnych w wierze chrześcijańskiej. Ostatnia zwrotka brzmi:

Dwunastu, dwunastu, dwunastu apostołów,
Jedenastu Filistynów,
Dziesięć przykazań Bożych,
Dziewięć chórów anielskich,
Osiem błogosławieństw,
Siedem sakramentów,
Sześć stągwi kamiennych,
Pięć przykazań kościelnych,
Czterech ewangelistów,
Trzech królów magów,
Wołek i osiołek,
Dzieciątko w żłóbeczku, a w stajence chłód.
Kto stworzył świat cały? Tylko jeden Bóg.

Nie wszystkie z tych liczb mają wprost pochodzenie biblijne. Na przykład Ewangelia Mateusza nie podaje wcale, że było trzech Mędrców ze Wschodu, którzy pokłonili się Jezusowi. Liczbę tę wydedukowano jednak z faktu, że Dzieciątko otrzymało od nich trzy dary.

W dalszych odcinkach przyjrzymy się poszczególnym liczbom występującym w Biblii i ich symbolice.

K.H.-Sz.